Επιστήμη των Πολιτών

To πρόβλημα

Η άμεση θανάτωση των άγριων ζώων αποτελεί μία από τις σημαντικότερες απειλές για τη βιοποικιλότητα όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. Για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής είναι κατ'αρχάς απαραίτητο να προσδιοριστούν τα αίτιά της σε διάφορες χωρικές κλίμακες, όπως και οι περιοχές ή οι τύποι βιοτόπων όπου παρατηρείται σχετικά αυξημένος αριθμός θανάτων ή τραυματισμών. Οι πληροφορίες αυτές είναι απαραίτητες προκειμένου να σχεδιαστούν πολιτικές, να παρθούν στοχευμένα μέτρα και να υλοποιηθούν δράσεις σε κεντρικό ή τοπικό επίπεδο, που θα μετριάσουν, ή ακόμα και θα εξαλείψουν τοπικά, το φαινόμενο.

Μια τέτοιου τύπου πληροφορία όμως, για να είναι αξιοποιήσιμη και αξιόπιστη θα πρέπει να βασίζεται σε συλλογή μεγάλου όγκου στοιχείων, που καλύπτουν μεγάλες γεωγραφικές περιοχές. Συνεπώς απαιτεί την εμπλοκή μεγάλου αριθμού ειδικών για μεγάλο χρονικό διάστημα, γεγονός που καθιστά το εγχείρημα της συλλογής μεγάλου όγκου δεδομένων πολύ υψηλού κόστους.

Η Επιστήμη των Πολιτών ως μέρος της λύσης του προβλήματος

Το πρόβλημα αυτό έρχονται να αντιμετωπίσουν προγράμματα στα οποία συμμετέχει μεγάλος αριθμός εθελοντών, που εντάσσονται σε πρωτοβουλίες "Επιστήμης των Πολιτών". Πρόκειται για την οργανωμένη έρευνα κατά την οποία οι πολίτες, χωρίς να είναι κατ' ανάγκη επιστήμονες ή ειδικοί, συλλέγουν και / ή αναλύουν δεδομένα σε εθελοντική βάση. Στην εποχή μας, η συλλογή, οργάνωση και επεξεργασία των δεδομένων αυτών γίνεται ακόμη πιο εύκολη αξιοποιώντας την πρόοδο στον τομέα των τεχνολογιών επικοινωνίας και την ευρεία εξάπλωση της χρήσης των έξυπνων τηλεφώνων και των tablets.

Πόσο σημαντικές είναι οι παρατηρήσεις των πολιτών

Οι παρατηρήσεις των πολιτών έχουν αποδειχθεί πολλές φορές παραπάνω από πολύτιμες. Όσο καλοί επιστήμονες και να υπάρχουν, τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τα χιλιάδες ζευγάρια μάτια που παρατηρούν τη φύση και τις αλλαγές της στα διάφορα μέρη του πλανήτη. Εκμεταλλευόμενες αυτήν την αριθμητική υπεροχή και τη μεγάλη γεωγραφική κατανομή, οργανώσεις στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης και της Αμερικής υλοποιούν εδώ και δεκαετίες προγράμματα καταγραφής πουλιών, με την εμπλοκή δεκάδων ή και εκατοντάδων χιλιάδων παρατηρητών, που αφιερώνουν 1-2 ημέρες το χρόνο για να συγκεντρώσουν πολύτιμα για την μελέτη και προστασία των πουλιών δεδομένα. Το πρόγραμμα καταγραφής των Κοινών Ειδών Πουλιών στην Ευρώπη, είναι ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, που έχει προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την κατάσταση των πουλιών, σε βαθμό που να έχει πια ενταχθεί στον κατάλογο των επίσημων δεικτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αξιολόγηση των προγραμμάτων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.

Η σημαντική συμβολή της επιστήμης των πολιτών στη βελτίωση των γνώσεων για τη βιοποικιλότητα υπογραμμίζεται και από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (European Environmental Agency) στην έκθεση Biodiversity Monitoring in Europe - The value of Citizen Science.

Επίσης, ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός εθελοντών που συμμετέχουν στα προγράμματα Επιστήμης των Πολιτών αποκτούν δεξιότητες, γνώσεις και μια βαθύτερη κατανόηση της επιστημονικής εργασίας και μεθοδολογίας. Έτσι ενισχύονται οι σχέσεις ανάμεσα στην επιστήμη και την κοινωνία και προωθούνται δημοκρατικές πολιτικές λήψης αποφάσεων.

Προγράμματα Επιστήμης των Πολιτών

Στην Ευρώπη υπάρχουν πολλά προγράμματα επιστήμης των πολιτών με αντικείμενο την παρακολούθηση της βιοποικιλότητας, και με παρατηρήσεις που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών σχετικά με τα είδη, τους οικοτόπους και οικοσυστήματα (Biodiversity observation schemes using citizen science). Σε πολλές περιπτώσεις, η επιστήμη των πολιτών προωθείται από εθνικές αρχές και τα αποτελέσματά της θεσμοθετούνται ως επίσημη πηγή περιβαλλοντικής πληροφορίας όπως για παράδειγμα το Κέντρο Πληροφόρησης για τη Βιοποικιλότητα στη Νορβηγία (NBIC), που αποτελεί την κεντρική πηγή πληροφοριών για τη βιοποικιλότητα της χώρας.

Ενδεικτικά προγράμματα Επιστήμης των Πολιτών με αντικείμενο την παρακαλόυθηση της βιοποικιλότητας:

Big butterfly count (UK)

Norwegian Biodiversity Information Centre (Norway)
Artsobservasjoner (Norway)

Biodiversity of Greece (Greece)

Cyprus Roadkill Observation System (Cyprus)